ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΣΧΑ

• 
  
  
  Σέ κανένα άλλο μέρος της γης δεν εορτάζεται η Ανάσταση όπως στήν Ελλάδα. Τά έθιμα γύρω από τό Ελληνικό Πάσχα που είναι μοναδικά στόν κόσμο ξεκινούν από πολύ νωρίς, αμέσως μετά τή Σαρακοστή. Την περίοδο της μεγάλης τεσσαρακοστής, των 50 ημερών δηλαδή νηστείας.Η νηστεία σημαίνει αποχή από όλα τα γαλακτομικά και ζωϊκά προιόντα όπως το γάλα, το τυρί, το κρέας, το ζωϊκό βούτυρο, τα αυγά και οτιδήποτε άλλο προέρχεται από τα ζώα. Η περίοδος αυτή σταματά οριστικώς το μεγάλο Σάββατο τό βράδυ μετά την Ανάσταση, όταν επιστρέφουν όλοι στό σπίτι και εκεί μπορούν νά απολαύσουν την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα, να τσουγκρίσουν αυγά και να δοκιμάσουν τά πασχαλινά κουλούρια.Ας σταθούμε σε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της τελευταίας εβδομάδας πρίν από τό Πάσχα και συγκεκριμένα το Σάββατο του Λαζάρου, μία εβδομάδα πρίν από τό Μεγάλο Σάββατο. Τότε, που η παράδοση λέει πως ο φίλος του Χριστού, Λάζαρος πέθανε καί αφού έμεινε για τρεις ημέρες πεθαμένος, αναστήθηκε από τόν ίδιο τόν Χριστό. Η ανάσταση του Λαζάρου προοικονομεί και προαναγγέλει τήν ανάσταση του Χριστού λίγο αργότερα. Ο Λάζαρος είναι μία συμπαθητική μορφή στον λαό. Υστερα από την περιπέτεια που είχε στον άλλο κόσμο όταν αναστήθηκε, δέ γέλασε ξανά ποτέ. Στη μνήμη του χαράχθηκε ανεξίτηλα ο φόβος και το περιβάλλον του κάτω κόσμου, γι αυτό και ο λαός τόν ονόμασε «αγέλαστο». Στη μνήμη του Λαζάρου, οι γυναίκες ζυμώνουν ειδικά κουλούρια, στα οποία δίνουν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου. Λέγονται και τα ίδια «Λάζαροι», «Λαζαράκια» ή «Λαζόνια». Επίσης, ομάδες παιδιών, εφήβων κυρίως, γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα, για να πούν ειδικά τραγούδια, τα λεγόμενα «Λαζαρικά». Κοπέλες και γυναίκες, ειδικά ντυμένες με λουλούδια τραγουδούν τα πάθη του Λαζάρου αλλά και την ανάστασή του σ όλο το χωριό. Η Κυριακή των Βαίων ονομάζεται έτσι, διότι στην εκκλησία το πρωί αυτής της ημέρας, μοιράζονται «βάϊα», δηλαδή φύλλα δάφνης και αλλού μυρτιάς. Το έθιμο αυτό θυμίζει την υποδοχή του κυρίου με βάια στα Ιεροσόλυμα και έχει καθιερωθεί ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ. Τα βάια φέρονται στην εκκλησία από νιόπαντρες γυναίκες εκείνης της χρονιάς, ως μία ευχή καί προσδοκία. Η γονιμοποιός δύναμη των αειθαλών κλαδιών δάφνης να μεταδοθεί και σέ αυτές για να κάνουν πολλά και γερά παιδιά.Πώς όμως θά μεταδωθεί η γονιμοποιός δύναμη των κλαδιών στίς γυναίκες; Ο τρόπος ειναι απλός, τά λεγόμενα «βατοκτυπήματα», τα οποία γίνονται ως εξής: Κρατώντας κλαδιά δάφνης στα χέρια τους, μία γυναίκα χτυπά την άλλη με αυτά, προσδοκώντας καί ελπίζοντας νά μεταφερθεί και σ'αυτές η δύναμη και η ευρωστία αυτών των φυτών. Νιόπαντρες γυναίκες και νεαρά κορίτσια μεταφέρουν βάια στην εκκλησία. Τα βάϊα των κοριτσιών θά μοιρασθούν στο εκκλησίασμα κατά τό έθιμο. Τα στεφάνια των νέων γυναικών θα τοποθετηθούν στα στρώματα των νυφικών κρεβατιών τους με προφανή γονιμικό σκοπό.Αργότερα, τήν ίδια ημέρα και αφού σχολάσει η εκκλησία, νεαρά κορίτσια θα ντυθούν με τα καλά τους, θα πάρουν στα χέρια ένα ομοίωμα κούκλας και θα βγουν στα χωριά για να τραγουδήσουν την ημέρα. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα το οποίο τραγουδιέται στην Σαρακίνα των Γρεβενών. «Εβγα κυρά μου Παναγιά, να δεις τις βάγιες πούρθαν,βάγιες μου βαγιέσες μου λίγο χαμηλώστενα κόψω ένα κλαδί, να το δώσω στον Χριστό».Ολο αυτό το τελετουργικό με τα βαϊοχτυπήματα αλλά και με τους αγερμούς, θυμίζει αρχαιοελληνικές τελετουργίες. Εχουμε μαρτυρίες πως οι γυναίκες όπως στα θεσμοφόρια, πρός τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης χτυπούσαν η μία την άλλη με κλαδιά για να ξυπνήσουν την γονιμότητά τους. Επίσης τα παιδιά γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έψαλαν, δηλαδή τραγουδούσαν, τήν Ειρεσιώνη.Η Ειρεσιώνη ήταν ένα κλαδί από αειθαλές δένδρο, συνήθως δάφνης, στο οποίο κρεμούσαν διάφορους καρπούς, όπως ξερά σύκα, μήλα, ρόδια, καρύδια, φουντούκια και άλλα και τα οποία έντυναν με «ερία», δηλαδή μαλλιά προβάτων. Αφου γύριζαν παντού καί έψαλλαν το τραγούδι της Ειρεσιώνης, είτε μπροστά στο ναό του Απόλλωνος είτε στις θύρες των ιδιωτικών οικιών. Εκεί άφηναν την ειρεσιώνη μέχρι να ξεραθεί ή μέχρι να την αντικαταστήσουν την επόμενη χρονιά από νέα ειρεσιώνη. Θυμίζει το ανοιξιάτικο στεφάνι, «το στεφάνι του Μάη».
  Τα κόκκινα αυγάΤην Μεγάλη Πέμπτη, βάφουμε τα αυγά. Ενα έθιμο πού είναι καθαρά Ελληνικό. Πολλές εξηγήσεις υπάρχουν για το έθιμο αυτό. Καμμία όμως δεν είναι τελείως αποδεκτή. Αυτό πού ξέρουμε είναι πως τό αυγό περικλύει μέσα του ζωή. Είναι ο σπόρος πού φέρει μέσα του και στις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να δημιουργηθεί ένας νέος οργανισμός. Ηδη από τήν αρχαιότητα γνωρίζουμε το «Ορφικόν ωόν», το αυγό δηλαδή που φέρει ζωή, το αυγό που το θεωρούσαν και οι Πυθαγόρειοι σημαντικό στην κοσμογονία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως το αυγό συνδέθηκε με την άνοιξη, με την αναγέννηση της φύσεως και την ανάσταση του Χριστού. Υπάρχουν πολλές δοξασίες. Μία παράδοση μας έρχεται από τήν Καστοριά και είναι αρκετά διαδεδομένη. Αναφέρει πώς, όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το είπαν σέ μία χωρική, η οποία δέν πίστεψε καί απάντησε: «Οταν τ αυγά που έχω στο καλάθι γίνουν κόκκινα, τότε θ' αναστηθεί και ο Χριστός». Και όπως ήταν φυσικό, τα αυγά κοκκίνησαν. Κατ' άλλους τα αυγά βάφονται κόκκινα, για να θυμίζουν το αίμα του Χριστού ή επειδή τό κόκκινο χρωμα πάντοτε εσήμαινε τήν χαρά και την ευτυχία. Γι αυτό και τα αυγά που συμβολίζουν το χαρμόσυνο άγγελμα της ανάστασης του Χριστού βάφονταν κόκκινα.Ο Επιτάφιος:Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα απόλυτης αργείας και νηστείας. Σήμερα νηστεύεται ακόμα και το λάδι και μάλιστα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος οι κάτοικοι τους, μόλις ξυπνήσουν, πίνουν μία κουταλιά ξύδι για να θυμηθούν το ξύδι με το οποίο πότισαν τόν Χριστό στο Σταυρό. Είναι η ημέρα κατά την οποία ο Χριστός θσ πεθάνει. Το μεσημέρι περίπου θσ γίνει η αποκαθήλωση στην εκκλησία και η τοποθέτηση του Χριστού στον τάφο, που δεν είναι άλλο από τον Επιτάφιο των εκκλησιών, ένα φορητό κουβούκλιο δηλαδή. Εκεί θα έχουν την ευκαιρία να προσκηνύσουν τον νεκρό Χριστό οι πιστοί.
  Παλαιότερα ο στολισμός του επιταφίου μέ λουλούδια (γιρλάντες) γινόταν ακριβώς μετά την αποκαθήλωση από τα κορίτσια της ενορίας. Ομως τώρα σέ παρά πολλές ενορίες γίνεται την Μ. Πέμπτη το βράδυ, αφού ψαλλούν τά 12 ευαγγέλια καί η λειτουργία τελειώσει. Οι γυναίκες φέρνουν όλα τα είδη των λουλουδιών από τούς κήπους τους: βιολέττες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, παρθενόκρινοι, όλα συμμετέχουν στόν στολισμό.Στίς Σέρρες, εκτελείται και μία ξεχωριστή συνήθεια, η οποία ίσως είναι μοναδική σ' όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Την Μ. Παρασκευή το βράδυ και την ώρα κατά την οποία ο επιτάφιος της ενορίας θα περάσει μπροστά από κάθε σπίτι, οι γυναίκες φροντίζουν έξω από την οικία τους, πάνω σε ένα τραπέζι, να τοποθετούν την εικόνα του εσταυρωμένου ανάμεσα σε άνθη με αναμμένα κεριά και θυμιάματα. Δίπλα απ'όλα αυτά τοποθετούν ένα πιάτο με χλόη φακής, κριθαριού, μάραθου και οποιουδήποτε άλλου φυτού μαραίνεται εύκολα αλλά καί ξανανθίζει εύκολα. Την πρασινάδα αυτήν είχαν φυτέψει οι νοικοκυρές ακριβώς γι αυτόν τον σκοπό κάποια ημέρα, της Μεγάλης Σαρακοστής. Το έθιμο συναντάται και σ ορισμένες γειτονικές πειοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στους ονομαζόμενους «Κήπους του Αδώνιδος». Υπενθυμίζουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μία γιορτή κατά την άνοιξη, η γιορτή του Αδώνιδος, κατά την οποία οι γυναίκες θρηνούσαν τον Αδώνιδα, ο οποίος πέθανε και θα ανασταινόταν σε λίγο.Ας θυμηθούμε επίσης πως ο Αδωνις ήταν ένας πανέμορφος νέος αγαπημένος της θεάς Αφροδίτης. Κάποια στιγμή ξεκίνησε για να κυνηγήσει στο δάσος και εκεί φονεύθηκε από έναν αγριόχοιρο. Η θεά Αφροδίτη θρήνησε πολύ τον χαμό του. Από τότε οι θνητές γυναίκες προς τιμήν του κάθε άνοιξη τελούσαν συγκεκριμένες τελετουργίες. Στην αρχαία εποχή οι γυναίκες έφτιαχναν κέρινα ομοιώματα του Αδώνιδος τα ονομαζόμενα ειδωλα. Γύρω από αυτά τοποθετούσαν άνθη, τους ονομαζόμενους κήπους Αδώνιδος. Ο Αδωνις εκπροσωπούσε την άνοιξη.Για μία ακόμη φορά διαπιστώνουμε πως αυτό το αρχαιότατο Ελληνικό έθιμο επεβίωσε ως την νεώτερη εποχή μέσω του Χριστιανισμού.Την Μ. Παρασκευή δεν λείπει η επίσκεψη στο νεκροταφείο. Εκεί οι συγγενείς των νεκρών αποθέτουν στεφάνια, θυμιάζουν και περιποιούνται τους τάφους. Καθόλη τήν μεγάλη εβδομάδα οι συγγενείς δε λησμονούν να επισκεφτούν το νεκροταφείο για να αποτίσουν φόρο τιμής στους νεκρούς τους. Αλλωστε και ο ίδιος ο Χριστός είναι νεκρός και θαμμένος κάτω από την γη την Μ. Παρασκευή.ΑνάστασηΤο πρωί του Μ. Σαββάτου θα γίνει και η πρώτη ανάσταση. Τότε θά γεμίσουν οι πιστοί τις εκκλησίες για να ακούσουν τον παπά να λέει: «Ανάστα ο Θεός κρίνε τήν γην, δηλαδή αναστήθηκε ο Θεός γιά νά κρίνει τήν γη». Είναι ακριβώς η στιγμή που αρχίζουν να ηχούν τα σήμαντρα και οι καμπάνες των εκκλησιών, πυροβολισμοί να πέφτουν από παντού και σε πολλά μέρη της Ελλάδος, όπως στην Ζάκυνθο, πετούν από τα παράθυρα των σπιτιών όποιο αγγείο άχρηστο βρουν προς χαράν του Χριστού.Ακριβώς γι αυτόν τόν λόγο έχει διασωθεί στα νέα Ελληνικά η παροιμιώδης έκφραση εγινε «ανάστα ο Κύριος», όταν θέλουμε να τονίσουμε πως σε κάποια εκδήλωση έγινε υπερβολικός θόρυβος και αταξία, όπως ακριβώς συμβαίνει κατά την πρώτη ανάσταση του Χριστού το Μ. Σάββατο.Η τελετή της Ανάστασης θα γίνει επισήμως τα μεσάνυχτα του Σάββατου, ξημερώματα δηλαδή της Κυριακής του Πάσχα, τότε πια που όλη η οικογένεια θα παρευρεθεί στην εκκλησία με τα καλά της ρούχα και τα παιδιά κρατώντας λαμπάδες. Εκεί αμέσως μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» για άλλη μία φορά οι καμπάνες θα ηχήσουν, οι πιστοί θα αρχίσουν να αγκαλιάζονται και να φιλιούνται μεταξύ τους καί να τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά τα οποία έχουν φέρει από το σπίτι. Είναι η στιγμή που θα παύσει η περίοδος της νηστείας καί ειναι όλοι έτοιμοι να απολαύσουν τα εδέσματα που στερήθηκαν επί 50 συνεχείς ημέρες.Ο οβελίας:Η Κυριακή του Πάσχα είναι γνωστή για το τραγούδι, την χαρά και το φαγοπότι! Σε πολλά μέρη της Ελλάδας μάλιστα, αρχίζει ο πανηγυρισμός αμέσως μετά τη λειτουργία, όταν όλοι οι ενορίτες συγκεντρώνονται στο προαύλιο της εκκλησίας για να χορέψουν τον «τρανό χορό». Πρόκειται για καθαρά τελετουργικό χορό στον οποίο πρωτοστατούν ο ιερέας και όλοι οι υπόλοιποι κληρικοί κατά σειράν αξιώματος και ηλικίας, ακολουθούν οι άρρενες κάτοικοι της περιοχής και έπειτα οι γυναίκες κατά σειρά ηλικίας.Πολλά είναι όμως και τα έθιμα που σχετίζονται με το ψήσιμο του οβελία. Ο νοικοκύρης του σπιτιού βγάζει πολλές μαντείες για την συγκομιδή, την υγεία της οικογενένειας, την τύχη μελών της οικογένειας μελετώντας το ψημένο οστό της ωμοπλάτης του ψημένου αρνιού. Αυτό ονομάζεται «ωμοπλατοσκοπία» και είναι γνωστή από την αρχαία Ελλάδα.Συνηθιζόταν επίσης σε πολλά μέρη της Ελλάδος και τελούνται μέχρι σήμερα αγώνες στούς οποίους συμπεριλαμβάνεται το άλμα, το τρέξιμο, το πέταγμα του λιθαριού και η πάλη. Τα βραβεία είναι μικρά καί συμβολικά. Η τιμή καί η δόξα όμως των νικητών μεγάλη. Τέλος ένα σημαντικό έθιμο του Πάσχα είναι οι λεγόμενες «κούνιες». Συνηθιζόταν να μαζεύονται όλοι οι κάτοικοι της περιοχής στο ύπαιθρο σε μία περιοχή όπου υπήραχν μεγάλα δένδρα. Εκεί, από κάποια συγκεκριμένα κλαδιά κρεμούν κούνιες (αιώρες) και πάνω σ'αυτές να κάθονται οι κοπέλες του χωριού τις οποίες κουνούν τα αγόρια. Αυτή είναι μία σημαντική κοινωνική εκδήλωση της εποχής, αφού ήταν μία από τις ελάχιστες ευκαιρίες που είχαν οι νεαρές κοπέλες τότε να συναναστραφούν ελεύθερα με τα αγόρια της ηλικίας τους καί έτσι να υπάρχει μία πρώτη επαφή η οποία ίσως αργότερα να οδηγούσε στον γάμο.Επιπλέον, η αιώρα είχε καί έναν άλλο συμβολισμό. Οπως η κοπέλα κουνιόταν (παλλινδρομούσε) πάνω στήν κούνια η οποία ήταν στερεωμένη στο δένδρο, έτσι θσ αιωρούνταν και οι καρποί αργότερα στα κλαδιά του δένδρου. Ο συμβολισμός αυτός είναι καθαρά γεωργικός και έχει σχέση με την ευκαρπία της γης και την ευφορία της.