Καρναβάλι, η αρχαιότερη ελληνική εορτή.

Το Καρναβάλι, που στον τόπο μας ταυτίζεται με την περίοδο των Αποκριών,είναι μια γιορταστική περίοδος που χαρακτηρίζεται από χαρούμενες τελετές,τραγούδια,χορούς και μεταμφιέσεις.Η ονομασία Καρναβάλι ( ιταλικά Carnevale ) προέρχεται,κατά την επικρατέστερη άποψη, από τις λέξεις carnem levare που σημαίνουν άρση του κρέατος,δηλαδή Αποκριά.Κατά μια άλλη άποψη προέρχεται από τις λατινικές λέξεις carnus navalis που σημαίνουν ναυτικό αμαξάκι,επειδή κατά την αρχαιότητα στις θρησκευτικές παρελάσεις στην Αθήνα προς τιμήν της θεάς Αθηνάς μετείχε κι ένα αμαξάκι ή μικρό κάρο με μοντέλο ιερού πλοίου.

Το Καρναβάλι μέσα από τους αιώνες.

Το Καρναβάλι είναι μια κατεξοχήν λαϊκή εκδήλωση που ξεκίνησε από τα προχριστιανικά χρόνια και συνεχίζει, με διαφορετική μορφή και περιεχόμενο,μέχρι σήμερα.Κανείς,ωστόσο, δεν είναι σε θέση να πει με σιγουριά από που ξεκίνησε.Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του σε πανάρχαιες ειδωλολατρικές εκδηλώσεις όπως τα Σατουρνάλια που γιορτάζονταν στην Αρχαία Ρώμη προς τιμή του θεού Κρόνου στην αρχή του νέου χρόνου ή της Άνοιξης,για να ευχαριστήσουν το θεό για την αναγέννηση της φύσης.Στην αρχαία Ελλάδα οι γιορτές αυτές λέγονταν Διονύσια και γίνονταν προς τιμήν του θεού Διόνυσου,του θεού του κρασιού. Στους δρόμους της Αθήνας γύριζε άρμα με ομοίωμα του θεού,συνοδευόμενο από μεταμφιεσμένους χορευτές που τραγουδούσαν σατυρικά τραγούδια, ενώ ο κόσμος ξεχυνόταν στους δρόμους χορεύοντας και διασκεδάζοντας για πολλές μέρες.Τα Διονύσια ήταν βασικά γιορταστικές εκδηλώσεις για τον ερχομό της Άνοιξης και την αναγέννηση της φύσης,που στην αρχαιότητα συνέπιπτε με τον ερχομό του νέου έτους.

Χαρακτηριστικά του Καρναβαλιού.

Το Καρναβάλι, στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, έχει τις ρίζες του στην περίοδο του Μεσαίωνα.Πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία και τη Ρώμη και αργότερα επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες, όπου συνδέθηκε με τοπικές παραδόσεις και προσαρμόστηκε στο χαρακτήρα και τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε μια από αυτές.Κύρια χαρακτηριστικά του Καρναβαλιού είναι τα καρναβαλίστικα άρματα, οι ομάδες των κανταδόρων με τα εύθυμα και νοσταλγικά τους τραγούδια,οι διάφοροι καρναβαλίστικοι χοροί μεταμφιεσμένων που γίνονται σε σπίτια και ξενοδοχεία καθώς και η πλατιά συμμετοχή του κόσμου.
Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού ανοίγουν με την είσοδο του Βασιλιά Καρνάβαλου στην πόλη στη συνοδεία άλλων αρμάτων και πολλών μασκαρεμένων.Στα πιο παλιά χρόνια ο Καρνάβαλος ήταν ζωντανό πρόσωπο,σιγά-σιγά όμως έδωσε τη θέση του σε μια πελώρια φιγούρα κατασκευασμένη από σίδερο και χαρτί.
Εκδηλώσεις Καρναβαλιού γίνονται και σήμερα σε πολλές χώρες του κόσμου,με γνωστότερα το Καρναβάλι του Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας και το καρναβάλι της Βενετίας.

Καρναβάλι και Ελληνισμός.

Στον ελληνικό χώρο το Καρναβάλι αποσπάστηκε από τις γιορτές του καινούριου χρόνου (ο καινούριος χρόνος από την Άνοιξη μεταφέρθηκε τον Ιανουάριο) και συνδέθηκε με τις Αποκριές, την περίοδο δηλαδή των τριών εβδομάδων πριν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.Οπως ήταν φυσικό το Κυπριακό και Ελλαδικό Καρναβάλι επηρεάστηκαν,σε μεγάλο βαθμό, από ευρωπαϊκές συνήθειες όπως είναι οι καρναβαλίστικες παρελάσεις,οι χοροί των μεταμφιεσμένων κτλ. που ωστόσο έχουν προσαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα. Οι μεταμφιέσεις,για παράδειγμα, δεν έχουν σκοπό να προκαλέσουν γέλιο στους μη μεταμφιεσμένους αλλά να τους ξεγελάσουν.Επιπλέον στα ελληνικά έθιμα της Αποκριάς οι μεταμφιεσμένοι συνηθίζουν να κάνουν επισκέψεις σε φιλικά σπίτια.. .Πειράζουν τους παρευρισκομένους και αστειεύονται μαζί τους. Στις περιπτώσεις αυτές οι νοικοκυραίοι συνηθίζουν να τους φιλεύουν χοιρινό κρέας στα κάρβουνα,κρασί και τηγανίτες.Πιστεύεται ότι οι μεταμφιεσμένοι είναι φορείς ευτυχίας γι’αυτό και στα πιο παλιά χρόνια κάθε σπίτι άνοιγε τις πόρτες του στις μικρές ομάδες των μεταμφιεσμένων που περιφέρονταν στο χωριό,για να φέρουν ευτυχία στους ιδιοκτήτες.
Στην Κύπρο οι μεταμφιέσεις είναι γνωστές ως « Μάσκες».Τα παλιά χρόνια,τότε που οι άνθρωποι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράζουν έτοιμα καρναβαλίστικα κοστούμια,συνήθιζαν να μασκαρεύονται με ό,τι πιο πρόχειρο έβρισκαν μπροστά τους.Ενα σακάκι φορεμένο ανάποδα,μια κελεμπία,ένα φόρεμα της γιαγιάς και μια κουρούκλα να κρύβει το πρόσωπο ήταν όλα όσα χρειάζονταν για να τονωθεί η διάθεση και να ανάψει το γλέντι. Παλαιότερα μεταμφιέζονταν μόνο οι άντρες που συνήθιζαν να φορούν γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες.
Με την πάροδο των χρόνων άρχισαν να διοργανώνονται δημόσιοι χοροί και χοροεσπερίδες σε νυχτερινά κέντρα και σαλόνια σπιτιών ενώ παράλληλα άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους τα κονφετί και οι σερπαντίνες που δίνουν μια ιδιαίτερη νότα στην όλη γιορταστική εκδήλωση...

Το καρναβάλι της Νάουσας.

Το καρναβάλι της Νάουσας δεν έχει σχέση με το θέαμα, όπως σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, και δεν περιορίζεται σε παρελάσεις και ομάδες με στολές. Έχει να κάνει με μια πιο εσωτερική διαδικασία γλεντιού, που παραπέμπει σε διονυσιακούς τρόπους και μπουλούκια που γυρνούν στους δρόμους με ότι βρουν πρόχειρο, με μπουκάλια κρασί και παραδοσιακά όργανα, επισκέψεις σε σπίτια, πειράγματα και κεράσματα. Το καρναβάλι είναι μία εορταστική περίοδος όπου κυριαρχεί το ειδικό στοιχείο των χαρούμενων μεταμφιέσεων. Είναι λοιπόν ένα είδος αποχαιρετισμού στη διασκέδαση και την καλοφαγία που θα διακοπεί για ένα μεγάλο διάστημα κατά τις τρεις βδομάδες του τριωδίου. Μέσα στην περίοδο της αποκριάς, παράλληλα με τα καρναβάλια, τελείται και το πανάρχαιο έθιμο της μπούλας που συνδέεται με τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες και γεγονότα της ιστορίας της. Στο επίκεντρο της ναουσαίικης αποκριάς βρίσκεται το εθιμικό δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες».Οι ρίζες του ανιχνεύονται στις γιορτές που γίνονται στην Αρχαία Ελλάδα από τα τέλη Δεκέμβρη μέχρι τις αρχές Απριλίου για να τιμηθεί ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού και της αναγεννόμενης φύσης. Η πομπική μορφή του δρώμενου, το ζευγάρι Γενίτσαρος, Μπούλα – γαμπρός, νύφη, οι κινήσεις των χορευτών ακόμα και το όνομα Γιαννίτσαρος παραπέμπουν στο τελετουργικό των πανάρχαιων διονυσιακών γιορτών και στη γέννηση της τραγωδίας. To έθιμο περνώντας μέσα από το φίλτρο της ιστορίας αποκτά και πολλά άλλα στοιχεία. Οι απόψεις λοιπόν διίστανται ως προς την προέλευση του εθίμου. Υπάρχει η άποψη για τη διονυσιακή προέλευση και αυτή που συνδέει το έθιμο με τον αγώνα επί τουρκοκρατίας.

Οι Ναουσαίοι το συνδέουν με την τουρκοκρατία και με τον εξωλοθρεμό των παλικαριών του αμαρτωλού Ζήση Καραδήμου που θέλησαν να αντισταθούν στο παιδομάζωμα του Σουλτάνου το 1705. Μέσα από το έθιμο τον εορτασμό του οποίου επέτρεπαν οι τουρκικές αρχές, οι Ναουσαίοι χορεύοντας σκοπούς τραγουδιών που τους θύμιζαν ελεύθερη ζωή, τιμούσαν τα παλικάρια. Για πολλούς «η παράδοση αποτελεί τρόπο ζωής» και η άποψη αυτή είναι αντιπροσωπευτική του εορτασμού της αποκριάς στη Νάουσα. Το παμπάλαιο έθιμο ακολουθεί ένα αυστηρά προκαθορισμένο τυπικό, μια πραγματική ιεροτελεστία, που παραδίδεται από γενιά σε γενιά ανεπηρέαστη από κάθε ξένη και μοντέρνα επίδραση.